Profilaktyka raka jelita grubego

Rak jelita grubego to w krajach europejskich jeden z najbardziej rozpowszechnionych typów nowotworów. Jest drugim (po raku płuc) najczęstszym nowotworem złośliwym wykrywanym u mężczyzn. W populacji kobiet natomiast wiodącymi umiejscowieniami nowotworów są pierś, płuco, trzon macicy oraz jelito grube (9,0%).

W Polsce obserwuje się dynamiczny wzrost zachorowań na raka jelita grubego, a współczynnik umieralności na ten nowotwór jest u nas wyższy niż w północnych i zachodnich krajach UE.

Jedynym sposobem na zminimalizowanie skutków choroby są badania umożliwiające wczesne wykrycie nowotworu. Rozpoznanie raka w początkowym stadium daje możliwość pełnego wyleczenia.

Najbardziej optymalną metodą badań przesiewowych jest kolonoskopia wykonywana raz na 10 lat. Takie postępowanie ma wiele zalet i w dodatku jest najbardziej efektywne.

Istota raka

W zdrowym organizmie zachowana jest równowaga pomiędzy powstawaniem nowych komórek, a naturalną śmiercią innych. Czasami nadliczbowe, niepotrzebne komórki, które mnożą się w sposób niekontrolowany stanowią punkt wyjścia do rozwoju nowotworów łagodnych lub złośliwych. Tkanka nowotworów łagodnych jest podobna do normalnie występującej w danym narządzie i rzadko stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia. W pewnych sytuacjach, nieleczone zmiany o charakterze nowotworów łagodnych, mogą ulec przemianie w postać złośliwą. Komórki nowotworów złośliwych są mało podobne do tych, które normalnie występują w zdrowej tkance, mnożą się w sposób niekontrolowany              i mogą niszczyć lub zaburzać funkcję dotychczas zdrowych narządów. Ponadto wraz z krwią lub limfą rozprzestrzeniają się po całym organizmie dając tzw. przerzuty. Nieleczone nowotwory złośliwe prowadzą do wyniszczenia i śmierci.

Rak jelita grubego

Okrężnica i odbytnica wraz z kątnicą nazywane są jelitem grubym. Okrężnica dzieli się jeszcze na wstępnicę, poprzecznicę, zstępnicę oraz esicę. Rak może rozwinąć się w każdym odcinku okrężnicy oraz w odbytnicy.

Nowotwór jelita grubego rozwija się powoli, zwykle kilkanaście lat, głównie z polipów. Początkowo niewielkie polipy powstają ze zmutowanych komórek nabłonka jelita grubego. Niektóre z nich rozrastają się nadmiernie, zachodzą w nich kolejne mutacje, aż w końcu rozwija się nowotwór, przyjmując w pierwszej fazie formę łagodnych zmian, czyli gruczolaków. Ich usunięcie skutecznie zapobiega przekształceniu się w inwazyjnego raka, natomiast wykrycie początkowego stadium nowotworu złośliwego daje szansę na całkowity powrót do zdrowia. Stąd tak ważne jest odpowiednio wczesne wykrycie choroby.

Przyczyny rozwoju raka jelita grubego

Nie są jednoznaczne i ostatecznie stwierdzone. Lata badań pozwoliły jednak na wytypowanie głównych czynników sprzyjających powstawaniu choroby.

1. Polipy
   To łagodne zmiany nowotworowe, wyrastające ze ściany jelita, które są najczęściej punktem wyjścia dla rozwoju raka. Mają kształt uszypułowanych guzków. Proces wzrostu polipa i powstania raka w przybliżeniu sięga 10-12 lat, dlatego tak ważnie jest prowadzenie badań przesiewowych, aby jak najwcześniej zdiagnozować polipy i je usunąć.
2. Zapalenie jelit

Nowotworzeniu w jelicie grubym sprzyja również przewlekły stan zapalny błony śluzowej, który przez wiele lat obserwuje się w przebiegu  tzw. nieswoistych zapaleń jelit – wrzodziejącego zapalenia jelita grubego lub choroby Leśniowskiego-Crohna.

3. Wiek

Rak jelita grubego występuje częściej u osób po 50 roku życia, choć w pewnych warunkach może pojawić się u osoby młodszej (m.in. przy występowaniu raka w rodzinie; w genetycznie uwarunkowanych chorobach jelita grubego, w przewlekłych zapalnych chorobach jelit).

4. Uwarunkowania genetyczne (dziedziczenie)

Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego jest większe u tych osób, u których w rodzinie ktoś chorował na raka (rodzice, rodzeństwo, dzieci). W przypadku obecności tej choroby u dalszych krewnych ryzyko zachorowania spada, ale wciąż jeszcze istnieje niebezpieczeństwo. Dwa główne zespoły genetyczne to zespół polipowatości rodzinnej oraz zespół rodzinnego raka jelita grubego bez polipowatości. W wyniku tych zespołów tworzy się około 10% przypadków raka jelita grubego.

5. Zespół Lyncha

To inaczej dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością, który  odpowiada za 3-5% wszystkich przypadków raka jelita grubego. Spowodowany jest mutacją genu i dziedziczony jest w taki sposób, że jeśli jedno z rodziców ma raka, ryzyko zachorowania u dziecka wynosi 50%.

6. Wpływ innych chorób

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przewlekły stan zapalny jelita, owrzodzenia błony śluzowej okrężnicy i odbytnicy, po latach mogą doprowadzić do rozwoju raka jelita.

Kobiety, u których rozpoznano raka piersi, macicy lub jajników są bardziej narażone na wystąpienie raka jelita grubego. Ryzyko powstania tego nowotworu zwiększa cukrzyca

typu II.

Wcześniejsze choroby nowotworowe, przy których stosowane było napromienianie okolic brzucha również zwiększają ryzyko rozwoju raka jelita grubego.

7. Dieta

Wysokokaloryczna, bogata w mięso (zwłaszcza przetworzone – wędliny, konserwy) i tłuszcze oraz z małą zawartością błonnika zwiększa ryzyko zachorowania. Dieta zawierająca błonnik pokarmowy odgrywa natomiast znaczącą rolę w profilaktyce antyrakowej.

Błonnik obecny jest m.in. w pieczywie pełnoziarnistym, kaszach, płatkach, otrębach zbożowych, owocach, warzywach. Ułatwia perystaltykę jelit, pomaga na zaparcia, dzięki niemu jelita żwawiej pracują, działa jak ,,miotła’’ , a tym samym wspomaga prawidłowy przebieg procesu przemiany materii i wypróżnień.

Zmiana nawyków żywieniowych w postaci ograniczenia spożywania czerwonego mięsa i alkoholu przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia warzyw i owoców (minimum 400 gram dziennie) oraz ryb, stanowi dobry sposób profilaktyki raka jelita grubego.

8. Palenie tytoniu

Zwykle kojarzone z rakiem płuc, również zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.

Potwierdzenie występowania jednego lub więcej z wyżej wymienionych czynników, nie jest równoznaczne z wystąpieniem choroby, jednak zwiększa ryzyko zachorowania, dlatego niezbędna jest wzmożona „czujność” i regularne badania diagnostyczne.

Objawy choroby

Chociaż rak może lokalizować się w każdym odcinku jelita, to najczęściej zajmuje końcowe jego części – esicę i odbytnicę. Dolegliwości różnią się w zależności od lokalizacji nowotworu. We wczesnym stadium choroby objawy raka są zazwyczaj niespecyficzne, jak ból brzucha, wzdęcia, co może sugerować inne, mniej groźne schorzenia. Najczęstszym objawem jest zmiana rytmu wypróżnień – pojawiające się przez dłuższy okres zaparcia lub biegunki. Jednym z charakterystycznych objawów jest krwawienie z odbytnicy. Może to być świeża krew, pokrywająca stolec, może być ciemniejsza zmieszana z kałem lub krew utajona, niewidoczna okiem, a możliwa do wykrycia jedynie podczas badania laboratoryjnego. Kolejnymi dolegliwoś ciami są: niedokrwistość, bóle brzucha lub dolnej partii pleców, narastające osłabienie, nieuzasadniona utrata masy ciała. Zdarza się, że gdy nowotwór blokuje drożność jelita, pojawiają się nudności, zatrzymanie gazów i stolca, bóle oraz uczucie rozpierania w brzuchu.

 Objawy te są bezwzględnym wskazaniem do wizyty u lekarza. 

Pamiętaj! Nowotwór jelita grubego rozwija się powoli, zwykle kilkanaście lat i długo nie daje objawów.

Leczenie raka jelita grubego jest uzależnione od jego stopnia zaawansowania i złośliwości. Stopień zaawansowania określa, czy komórki nowotworowe przedostały się do innych narządów.

Stadium I – rak jest ograniczony do ściany jelita.

Stadium II – rak przeszedł przez ścianę jelita, ale nie rozprzestrzenił się do węzłów chłonnych.

Stadium III – komórki rakowe są obecne w lokalnych węzłach chłonnych, ale nie ma przerzutów odległych.

Stadium IV – rak dał przerzuty do narządów odległych, np. wątroby czy płuc

W przypadku rozpoznania raka jelita grubego, główną metodą walki jest zabieg chirurgiczny. Jeśli choroba zdiagnozowana została w początkowym stadium może wystarczyć usunięcie guza z wykorzystaniem metody kolonoskopowej. Zdarza się to jednak stosunkowo rzadko, ze względu na zbyt późne rozpoznanie.

Profilaktyka raka jelita grubego

Do wykrywania raka jelita grubego we wczesnym etapie rozwoju służą badania przesiewowe. Dzięki nim „wyłapać” można przypadki, które nie dają jeszcze żadnych objawów. Najlepsze są badania, które pozwalają na wykrycie nie tylko raka w początkowym stadium, ale również stanów przedrakowych, czyli najczęściej podejrzanych polipów. Najbardziej wiarygodna w tym celu jest diagnostyka obrazowa przy wykorzystaniu technik endoskopowych, takich jak: videokolonoskopia. Daje ona pełny wgląd w sytuację, jaka jest w świetle jelita grubego.

Kolonoskopia polega na wprowadzeniu przez odbyt wziernika zakończonego kamerą i oglądaniu wnętrza jelita grubego. Do tego celu służy giętki instrument zwany kolonoskopem, który lekarz wprowadza do oczyszczonego jelita grubego i przesuwa do ujścia jelita cienkiego.

Badanie pozwala dokładnie obejrzeć wewnętrzną powierzchnię narządu. Dzięki temu lekarz może ocenić  m.in. barwę śluzówki jelita, zmiany patologiczne – polipy, owrzodzenia, uchyłki, stan zapalny. Przy pomocy urządzeń endoskopowych można pobrać wycinki do badań histopatologicznych, można wykonać też drobne zabiegi chirurgiczne bez przecinania powłok brzusznych np. usunięcie polipów.

Jakość badania zależy od dobrego przygotowania do badania i właściwego oczyszczenia jelita. Dlatego bardzo ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza.

Pacjent otrzymuje preparat przeznaczony do oczyszczania jelit oraz szczegółową instrukcję, gdyż sposób przygotowania jest uzależniony od planowanej godziny badania. Pacjenci przyjmujący leki na stałe, chorzy na cukrzycę otrzymają informację od lekarza kierującego na badanie lub lekarza prowadzącego, jak stosować leki przed i w dniu badania. Dobre przygotowanie jelit poprawia jakość, komfort badania oraz skraca czas kolonoskopii.

Na badanie najlepiej zgłosić się z osobą towarzyszącą lub mieć możliwość, żeby osoba towarzysząca odebrała pacjenta po badaniu. Można zabrać ze sobą posiłek, który będzie można spożyć po badaniu

Kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym, może być wykonana w warunkach ambulatoryjnych. U pacjentów bardziej wrażliwych,  w celu zmniejszenia dyskomfortu podczas badania, lekarz może zdecydować o podaniu leków p.bólowych lub wykonaniu kolonoskopii w znieczuleniu ogólnym.

Osoby poddane kolonoskopii przesiewowej od razu otrzymują wynik badania. Jeśli w trakcie badania zostaną stwierdzone polipy, zostaną one usunięte za pomocą pętli wprowadzonej do jelita przez kolonoskop. Usunięcie polipów, co do zasady jest niebolesne. Jeśli usunięcia polipów nie można będzie przeprowadzić w trakcie badania, a będzie to konieczne z medycznego punktu widzenia, zostanie wykonane w warunkach szpitalnych.

Wszystkie wycinki i usunięte polipy poddawane są badaniu histopatologicznemu. Wyniki wydawane są pacjentom wraz z dalszymi zaleceniami dotyczącymi leczenia lub nadzoru w przyszłości.

W przypadku pytań, niejasności, wątpliwości pacjenta dotyczących badania – lekarz rodzinny lub pielęgniarka udzieli szczegółowych informacji.

Kolonoskopia jest optymalną metodą profilaktyki przeciwnowotworowej, pozwalającą wykryć raka jelita grubego w bardzo wczesnym jego stadium i doprowadzić do  jego pełnego wyleczenia.