Profilaktyka raka piersi

Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Stanowi około 22% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. Każdego roku raka piersi rozpoznaje się u ponad 17 000 Polek (dane za rok 2012), z czego ponad 5 000 przegrywa walkę. Najważniejszym czynnikiem w istotny sposób wpływającym na wyniki leczenia jest wykrycie nowotworu w jak najwcześniejszym stadium rozwoju.

Budowa piersi

Pierś kobieca zbudowana jest z gruczołów, które w okresie karmienia produkują mleko. Gruczoły tworzą tzw. zraziki, które pogrupowane są w 15-20 płatów. Każdy płat ma osobny, główny przewód wyprowadzający. Oprócz tego, w piersi znajduje się tkanka tłuszczowa i tkanka łączna, która stanowi rodzaj rusztowania dla zrazików i przewodów, a także naczynia krwionośne dostarczające niezbędnych składników odżywczych do tkanek piersi. Każda z piersi posiada swój własny system naczyń limfatycznych. Wyglądają podobnie jak naczynia krwionośne, ale zamiast krwi płynie w nich limfa. Powstaje ona jako efekt przesączania płynów w tkankach piersi. Naczynia limfatyczne zbierają limfę z tkanek piersi i dostarczają do węzłów chłonnych znajdujących się pod pachą.

Czym jest rak piersi?

Punktem wyjścia do rozwoju nowotworu jest zmutowany proces zachodzący w komórkach piersi, który prowadzi do ich niekontrolowanego podziału i rozrostu.

Komórki nowotworowe, w odróżnieniu od prawidłowych, utraciły ograniczenie w postaci zaprogramowanej śmierci komórki (apoptozy), mają zdolność naciekania na otaczające tkanki i tworzenia odległych przerzutów.

Rak sutka w większości przypadków wywodzi się z komórek, które wyścielają wnętrze przewodów mlecznych.Komórki nowotworu piersi przenikają do naczyń limfatycznych, następnie docierają do węzłów chłonnych, co powoduje ich powiększenie. Jest to równocześnie sygnał, że choroba staje się coraz bardziej agresywna (nowotwór złośliwy piersi) i istnieje większe prawdopodobieństwo, że komórki nowotworowe dostały się także do krwi i mogły zasiedlić inne narządy, czyli spowodować powstanie przerzutów.

Etiologia raka sutka

Nie jest do końca poznana, mimo wielu badań i analiz. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że ten sam morfologicznie nowotwór może być wywołany przez kilka, a nawet kilkanaście czynników kancerogennych.

Czynniki ryzyka wystąpienia raka sutka

Wiek

Ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta wraz z wiekiem. Większość zachorowań dotyczy kobiet po 50 roku życia.

Obciążenie genetyczne

Około 10% nowotworów piersi ma charakter dziedziczny. Prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta wraz z liczbą krewnych pierwszego stopnia (matka, siostra, córka), chorych na ten nowotwór.

Dotychczas nie poznano jeszcze wszystkich genów, których mutacje mogą prowadzić do powstania raka sutka. Najpewniejszym kryterium dziedzicznego raka piersi jest stwierdzenie mutacji genów BRCA1 oraz BRCA2.  U kobiet z mutacją genów BRCA życiowe ryzyko wystąpienia raka piersi wynosi 80%.

Innymi genami, których mutacja może zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi, są geny: ATP, BRIP1, TP3, CHEK i PTEN.

Czynniki związane z rozrodczością

Wczesny wiek pierwszej i późny wiek ostatniej miesiączki zwiększa ryzyko zachorowania. Takie ryzyko dotyczy również kobiet, które nie rodziły lub pierwszą ciążę przeszły po 35 roku życia.

Czynniki egzogeniczne (zewnętrzne) – to przede wszystkim hormonalne środki antykoncepcyjne, długotrwała (ponad 10 lat) hormonalna terapia zastępcza (HTZ).

Styl życia – czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworu piersi jest także nieodpowiednia dieta, w której znajdują się duże ilości pokarmów z wysokim udziałem tłuszczów nasyconych i alkohol. Z kolei otyłość zwiększa nie tylko ryzyko wystąpienia nowotworu, ale także utrudnia jego wykrycie.

Zmiany łagodne

Niektóre zmiany łagodne występujące w piersiach mogą powodować wzrost ryzyka zachorowania na raka piersi.

Morfologiczne typy raka piersi

Rak przedinwazyjny

Przewodowy (DCIS)

Ogranicza się do przewodu mlekowego. Jeżeli występuje w czystej postaci nie powoduje powstawania przerzutów. W przypadku tego typu raka rokowania są bardzo dobre.

Rak zrazikowy (LCIS)

Jest rozrostem obejmującym końcowe odcinki układu zrazikowo-pęcherzykowego. Zmiana ta w ścisłym tego słowa znaczeniu nie jest uznawana za nowotwór złośliwy. Jednakże jej występowanie związane jest z podwyższonym ryzykiem zachorowania na inwazyjnego raka piersi.

Inwazyjne typy raka

Naciekający rak  przewodowy (NST)

Jest najczęstszą postacią raka zagrażającego przerzutami u kobiet i stanowi 65-80% wszystkich przypadków raka piersi. Nowotwór ten rozwija się z przewodu mlekowego, przekracza jego ścianę i nacieka okoliczne tkanki. W badaniu histopatologicznym wyróżniamy trzy stopnie złośliwości: niski, pośredni oraz wysoki.

Naciekający rak zrazikowy

Jest drugim, co do częstości występowania typem i stanowi 10-20% wszystkich przypadków raka piersi u kobiet. Rozwija się z nabłonka pokrywającego zraziki gruczołu piersiowego.

Inne typy raka inwazyjnego: rak rdzeniasty, śluzowy, cewkowy, metaplastyczny.

Rak Pageta

W przebiegu choroby Pageta zmiany w obrębie brodawki sutkowej i w jej najbliższym otoczeniu przypominają wyprysk: brodawka jest zaczerwieniona, swędząca, czasem pokryta strupem.

Rak zapalny

Występuje stosunkowo rzadko (1-2% wszystkich przypadków). Nie jest typem histopatologicznym lecz formą kliniczną raka, najczęściej przewodowego naciekającego. Charakteryzuje się niekorzystnym rokowaniem, przebiega z obrzmieniem i bolesnością piersi, zaczerwienieniem skóry, gorączką oraz podwyższoną liczbą białych krwinek.

Stopnie zaawansowania raka

Określenie stopnia klinicznego zaawansowania nowotworu pozwala ustalić anatomiczny zasięg choroby. Ocenę stopnia zaawansowania prowadzi się według systemu TNM. Litera T (od łac. tumor-guz) oznacza guz pierwotny, litera N (łac. nodus – węzły chłonne) oznacza regionalne czyli pachowe i nadobojczykowe węzły chłonne, litera M (łac. metastases– przerzuty) oznacza przerzuty odległe.

Objawy raka piersi

Pierwszym objawem jest niebolesny guz zlokalizowany zazwyczaj w górnej bocznej części piersi (ok. 35% przypadków), rzadziej w dolnej przyśrodkowej części. Inne objawy raka piersi to asymetria sutków, wciągnięcie brodawki, owrzodzenie brodawki lub skóry piersi, guzki dodatkowe w okolicy, ból bez uchwytnych przyczyn, niewielkiego stopnia pogrubienie skóry, świąd lub pieczenie brodawki, wyciek płynu z brodawki.

Rozwijającemu się rakowi towarzyszy w wielu przypadkach powiększenie węzłów chłonnych pod pachą, a w dalszych etapach powiększenie węzłów szyjno-nadobojczykowych. Objawami tzw. raka zapalnego piersi jest szybko narastający obrzęk skóry, połączony z jej zaczerwienieniem, nadmiernym ociepleniem lub bolesnością.

Profilaktyka raka piersi

Samobadanie piersi

Już 20 letnie kobiety powinny wyrobić w sobie nawyk samobadania piersi.

Stojąc przed lustrem należy unieść ręce wysoko do góry i przyjrzeć się, czy nie widać zmian w kształcie piersi, czy skóra nie jest przebarwiona, nie marszczy się lub nie jest napięta.

To samo trzeba skontrolować trzymając ręce na biodrach. Następnie powinno się sprawdzić, poprzez naciśnięcie brodawki, czy nie wycieka z niej żaden płyn.

Będąc pod prysznicem, jedną rękę zakładamy z tyłu głowy, a drugą kontrolujemy pierś. Lekko naciskając, trzema środkowymi palcami należy zataczać drobne kółeczka wzdłuż piersi, z góry na dół i z powrotem. Powtórz czynności trzymając rękę wzdłuż tułowia. Badanie należy wykonać dla obu piersi.

Wahania poziomu hormonów sprawiają, że przed miesiączką oraz w jej trakcie, piersi większości kobiet mogą być opuchnięte i nadwrażliwe. Zmienia się także nieco konsystencja ich tkanki. Z tego powodu kontrolę piersi (zarówno samobadanie, jak i USG czy mammografię) powinno wykonywać się tydzień po okresie.

Badanie mammograficzne

Obecnie mammografia uznawana jest za najlepszy sposób wykrywania wczesnego raka sutka u kobiet pow. 40 r.ż. Mammografia jest to zdjęcie radiologiczne piersi. Badanie to umożliwia wykrycie bardzo małej, niewyczuwalnej ręką zmiany nowotworowej. Czułość badania mammograficznego ocenia się na 80-90%.

Badanie jest bezpieczne, promieniowanie podczas badania zbliżone jest do promieniowania podczas RTG zęba. Niektóre kobiety mogą odczuwać pewien dyskomfort podczas ucisku piersi, który jest konieczny przy badaniu.

Mammografia w systemie cyfrowym jest niezwykle ważnym krokiem w rozwoju diagnostyki. Zdecydowanie zwiększa precyzję obrazowania, pozwala na analityczne przekształcanie obrazu, powiększanie dowolnych fragmentów w celu dokładniejszej analizy.Większy zakres kontrastowania, możliwość regulacji kontrastu są szczególnie przydatne w badaniu piersi z dużą ilością tkanki gruczołowo-włóknistej.Programowa filtracja obrazu służy nie tylko poprawie jego jakości, ale może wspomagać diagnozę, np. automatycznie lokalizując mikrozwapnienia.

Mammografia umożliwia określenie stopnia prawdopodobieństwa raka dla rozpoznawanej zmiany i wybranie odpowiedniego dalszego postępowania.

Wyniki badania mammograficznego powinny zostać sklasyfikowane przez lekarza radiologa według systemu BIRADS (Breast Imaging Reporting and Data System). Na ich podstawie lekarz specjalista/prowadzący będzie ustalał dalsze zalecenia i postępowanie.

Kategorie wg systemu BIRADS

BIRADS 0 – zmiany wymagające wykonania dodatkowych badań. Do tej kategorii należą obrazy, których z różnych względów nie można zinterpretować.

BIRADS 1 – mammografia prawidłowa.

BIRADS 2 – zmiany łagodne (tłuszczak, torbiel olejowa, inwolucyjny gruczolakowłókniak, typowe łagodne mikrozwapnienia).

BIRADS 3 – zmiany prawdopodobnie łagodne. W takim przypadku standardowym postępowaniem jest obserwacja i badanie kontrolne. U kobiet znajdujących się w grupie ryzyka lekarz rozważy wykonanie biopsji.

BIRADS 4 – zmiany podejrzane (guzki nieostro odgraniczone, niejednorodne mikrozwapnienia). Wykonywana jest biopsja. Nieprawidłowy wynik badania mikroskopowego jest podstawą do zastosowania odpowiedniego leczenia chirurgicznego.

BIRADS 5 – zmiany złośliwe.

BIRADS 6 – rozpoznany biopsyjnie rak piersi.

Diagnostyka

Do najważniejszych metod diagnostycznych raka piersi należą:

• mammografia (MM),
• ultrasonografia (USG),
• mammografia metodą rezonansu magnetycznego (MR),
• biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BACC) – pobranie cienką igłą komórek do badania histopatologicznego, pod kontrolą USG,
• biopsja gruboigłowa – pobranie grubszą igłą cienkiego skrawka tkanki chorobowo zmienionej do badania histopatologicznego, pod kontrolą USG,
• wycinek chirurgiczny,
• badanie komórek wydzieliny z brodawki sutkowej.

Rak piersi – ​leczenie

 Leczenie raka piersi jest leczeniem skojarzonym i powinno być przeprowadzane w wyspecjalizowanych ośrodkach onkologicznych. Stosowane są takie metody jak leczenie chirurgiczne, leczenie systemowe – chemioterapia, hormonoterapia i terapie celowane  oraz radioterapia.

Leczenie chirurgiczne. Wczesne wykrycie raka piersi pozwala  na leczenie oszczędzające gruczołu piersiowego czyli usuwana jest tylko zmiana a pierś pozostaje. Jest to leczenie z wyboru, jeśli nie można go wykonać trzeba amputować pierś wraz z węzłami chłonnymi i mięśniami piersiowymi. U pacjentek, u których istnieje konieczność amputacji piersi można wykonać jej rekonstrukcję.

 Chemioterapia. Opiera się na leczeniu farmakologicznym, podawaniu najczęściej dożylnym leków cytostatycznych, stosowana w celu zniszczenia klinicznie niewykrywalnych mikroprzerzutów, które mogą się pojawić już w początkowych fazach istnienia raka lub zmniejszenia rozmiarów nowotworu zaawansowanego.

Radioterapia. Leczenie za pomocą promieniowania jonizującego, często jako integralna część leczenia oszczędzającego.